در ابتدا ذكر این نكته لازم است كه خواندن نماز در اول وقت امری است مستحب نه واجب. یعنی اینكه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقتهای بعدی، ثواب بیشتری دارد و به تأخیر انداختن آن موجب كم شدن ثواب این عمل خواهد شد. منظور كسانی هم كه میگویند: باید نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همین مطلب است. سؤال شما در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهمیت نماز اول وقت در منابع اسلامی و بخش دیگر در مورد علّت اهمیت انجام نماز در اوّل وقت.
اهمیّت نماز اوّل وقت
در قرآن یكی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: «و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون»[1]مؤمنان كسانی هستند كه بر نماز خویش مواظبت دارند و همه اوقات نماز را حفظ میكنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهلانگاری در برپایی این امر مهم است؛ این محافظت صورتهای گوناگونی دارد كه یكی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهای پنجگانه در اوقاتش میباشد، شیطان از او میترسد پس وقتی آن را ضایع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)شیطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا میدارد.[2]
امام ششم فرمود: هنگامی كه انسان نماز را در اول وقت خواند، نوری سفید و پاكیزه به آسمان میرود و میگوید: خدا تو را حفقظ كند كه مرا حفظ كردی و برعكس اگر كسی نسبت به وقت نماز مراقبت نكند سیاهی تاریك بالا رفته و میگوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع كند.[3]
جایگاه نماز اوّل وقت بگونهای است كه حتی جهاد و جنگ در راه خدا نیز باعث نمیشود تا انسان آنرا از اول وقت به تأخیر بیندازد هنگامی كه علی ـ علیه السلام ـ در جنگ صفّین سرگرم نبرد بود در میان هر دو صف كارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببیند كه ظهر میشود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض كرد یا امیرالمؤمنین این چه كاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است با این سرگرمی به جنگ. فرمود: چرا با ایشان میجنگیم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد میكنیم.[4]
امام حسین ـ علیه السلام ـ نیز در ظهر عاشورا وقتی كه وقت نماز فرا رسید نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه كردند. سعید بن عبدالله حنفی هنگام نماز امام، جلوی او ایستاد و همه تیرهای دشمن را كه به سوی امام میآمد به جان خرید تا آنجا كه نماز امام پایان یافت. و او غرق در خون، اولین شهید نماز در جبهة كربلا شد.[5]
همچنین به تأخیر انداختن نماز از اول وقت یكی از مصادبق استخفاف و سبك شمردن نماز است كه در روایات بسیاری مورد نكوهش شدید قرار گرفته است. تا جائیكه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «لیس منّی من استخفّ بصلاته»[6] از (امّت) من نیست كسی كه نماز را سبك بشمارد.
امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز در آخرین لحظات زندگی خود خطاب به همه فامیلها و بستگان خود فرمودند:
«إنّ شفاعتنا لاتناولُ مستخنّاً بالصلوة»[7] همانا شفاعت ما (اهل بیت) به كسی كه نماز را سبك بشمارد نمیرسد حضرت امام(ره) در كتاب آداب نماز مینویسند: «... پس، از اوقات آن (نماز) حتیالامكان محافظت كن. و اوقات فضیلت آن را انتخاب كن كه در آن نورانیّتی است كه در دیگر اوقات نیست. و اشتغالات قلبیّه خود را در آن اوقات كم كن بلكه قطع كن. و این حاصل شود به اینكه اوقات خود را موظّف و معیّن كنی و برای نماز كه متكفّل حیات ابدی تو است،وقتی خاصّ تعیین كنی كه در آن وقت كارهای دیگر نداشته باشی و قلب را تعلّقاتی نباشد؛ و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده تا بتوانی قلب را راحت و حاضر كنی.»[8]
فلسفة اهمیّت نماز اوّل وقت
در مورد فلسفة اهمیّت نماز اول وقت و آثار و فواید آن میتوان به موارد زیر اشاره كرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.[9]
ب) وجود نشاط، آمادگی و حضور قلب بیشتر در اول وقت.[10]
ج) زمینهسازی جهت برگزاری جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بیشتر مسلمانان.
توضیح آنكه: وقتی جامعه اسلامی مقیّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم همزمان به نماز خواهند ایستاد این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر میكند. در حالی كه نماز در غیر اوّل وقت، در بین زمانهای مختلف پراكنده میشود و از اجتماع و شكوه عبادی و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراكز دینی میكاهد.[11]
د) در روایتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ میخوانیم: وقتی وقت نماز فرا رسید نماز را در اول وقت بجای آر زیرا كه نمیدانی در وقت بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.»[12] (و شاید در اثر اتفاق یا حادثهای نتوانی نماز را بجای بیاوری)
هـ) نماز خود كارهای خیر بلكه از بهترین كارهای خیر محسوب میشود (حیّ علی خیر العمل) و تعجیل در كار خیر، در هر حال خوب و پسندیده است.
برای مطالعه بیشتر:
1 . یكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول و دوم).مجتبی كلباسی.
2 . آداب نماز، امام خمینی(ره).
3 . حیات عارفانة فرزانگان (نماز اوّل وقت)، حسن صدری.
حدیث اخلاقی:
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: همانا پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرستاد لشكری را پس چون كه برگشتند فرمود: آفرین باد بر گروهی كه به جای آوردند جهاد كوچك را، و به جای ماند بر آنها جهاد بزرگ. گفته شد ای پیغمبر خدا جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد نفس است.[13]
[1] . معارع، آیه 34.
[2] . میزان الحكمة، محمد ریشهری. ج 4، ص 1645، مؤسسه دارالحدیث، بیروت، 1419 هـ . ق.
[3] . میزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[4] . سفینه البحار، شیخ عباس قمی، ج 5، ناشر: دارالاسوة، ص 151.
[5] . پیامدهای عاشورا، جواد محدثی، ناشر: كوثر غدیر، چاپ سوم، 1381.
[6] . میزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[7] . همان.
[8] . آداب نماز، امام خمینی(ره)، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، بهار 1370.
[9] . یكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول). مجتبی كلباسی، ستاد اقامه نماز و احیاء زكات، چاپ ششم، پاییز 82.
[10] . همان.
[11] . همان.
[12] . وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 3، باب «استحباب الصلاة فی اوّل الوقت» ص 87.
[13] . فروع كافی، ج 5، ص 12، «كتاب الجهاد»، «باب وجوه الجهاد»، حدیث 3.
نظرات شما عزیزان: